AHMET ADA'NIN ŞİİRİNE BAKIŞLAR
( 40. Sanat Yılında Ahmet Ada’nın Şiiri ), 92 sayfa, Mart 2009.
Editör:Mustafa Günay


İçindekiler

Önsöz………………………………………………………………………….7

Sempozyum Bildirileri:

Prof.Dr. İ. Çetin Derdiyok
“Yitik Anka’da Ahmet Ada’nın Dili……………………………….8

Yrd.Doç.Dr. Mustafa Günay
Şiir ve Felsefe İlişkisi Bağlamında Ahmet Ada………….....32

Mustafa Emre
Ahmet Ada’nın Şiirlerinde Kentler……………………………..41

Yrd.Doç.Dr. Bedri Aydoğan
Şiir Okuma Duraklarında Ahmet Ada………………………….46

Arş.Gör.Sema Çetin Baycanlar
Ahmet Ada’nın Şiirlerinde İzlek
Tekrarları Bağlamında “Akdeniz”………………………………..58

Prof.Dr. A.Deniz Abik
Ahmet Ada’nın Sözvarlığı ve Dili Üzerine…………………......68

Ahmet Ada
Bu Daha Yeni Bir Başlangıç………………………………………...84



İletişim:
e-posta: oznefelsefesanat@yahoo.com

Ahmet Ada'nın Şiirine Bakışlar kitabı

Ahmet Ada'nın Gökyüzünün Fıskiyesi'nde yer alan Gülün Tekrarı adlı şiiri Kürkçeye çevrildi:

DUBAREYA GULÊ

dirêj dibin demsal, kin dibin saet
jiyan di gulê de dubareya gulê
dema payîzê bû, renge wiha bû
di gulê de dengê gulê
di avê de dengê şerbikan
dawiya îlonê dengê baranên dirêj
her dem teze
dengê hesreta ku kela dilê min pêl dide
dengê dilevînê yê lalezmanî
dengê qulingan ê ji darbendan vedide
min ew qasî pir ji te hez kiribû welatê min
hinekî renc hinekî êş
te dabe min jî hîna pêl dide
bi hesreta te ya di dilê min de


de bila were dengê nalbendan
naz dikeve newayan
gul tê belavkirin li sûkan
tê jiyîn li serê keftûlefta şeydayî
tirk, kurd, gurcî, laz, suryanî
me gul dane hev, gul ji hev stendine
stranên me dişibin hev, ezmanê me yek e
baranên dirêj ên pîr û pak dike
can û ruh dide hinava me
me xela û tofan dîtine
li deşta mezopotamyayê
jiyan di gulê de dubareya gulê ye
di hinarê de dubareya şerbeta hinarê
li deşta hewlêrê dubareya xurmeyê
dubareya desmalên hevrîşim
yên li ezmên li ba dibin


hesreta xwe rê zerê daye payîzê
hesidiye ji payîzê dubareya gulê
de bila bê, wext e
tiştê ku tu dixwazî bê
bi xema leylayê bila bê mecnûn
ku nalbûran tenik dikir ezman
ku gulîstanê berhev dikirin gul
di nava leymûnên hêşîn de
li başûr im di temenê xwe yê tolaziyê de
ji paniyên min stranên êşbaz diherikin
yên ku rojê, şevê, ezmên têkîlhev dike
ligel stranên havînê
di gulên zûhatî yên havînî de dubareya gulê
di gulan de tu yî dubareya gulê
jiyan dubareya gulê ya di çivîkê de ye
li rihayê dubareya kevir a li deştê ye


ku hîv diket nav ewran
wer em herin daxwaznamenûsekî
em binivîsin li ser kevir dubareya gulê
dubareya havînê ya li payîzê
dubareya şikeftê ya di malê de
ku di ser darbendan re çûn zêmarên me
wê çaxê em ji kê re vebêjin halê xwe
dizanim êdî gelekî dereng e
dizanim hîna gelekî zû ye
di deng de dubareya bêdengiyê
li navdanka me hat nivîsandin êş
nêçîrvanên zorker jî dest nadinê
demsal dirêj dibin, roj kin dibin
jiyan di gulê de dubareya gulê

Ji tirkî werger: Dîlber HÊMA
(Gülün Tekrarı, Ahmet ADA)

Mersin-PEN-İçel Sanat Kulübü:
21 Mart Dünya Şiir Günü Kutlaması

21 Mart 2009 Dünya Şiir Günü, İzmir, Bursa ve İstanbul’dan etkinliğinin
yanı sıra, PEN- İçel Sanat Kulübü ile Mersin Şiir Çevresi’nin katkılarıyla
kutlandı. Bu yıl 41. şiir yılı nedeniyle Ahmet Ada’nın şiiri odağında yapılan
kutlamaya şairin Dünya Şiir Günü Bildirisi okunarak başlandı. Ahmet Çakmak’ın
okuduğu bildiri “Göründü Göğün Faytonu” başlığını taşıyordu. Bu kısa metin
modern şiirin ne olup ne olmadığını içeriyordu.

Mersin Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo, Sinema ve Televizyon Bölümü
yapımı “İki Şair Bir Kent” belgeselinin gösteriminden sonra, Mehmet Hameş’in
yönettiği panele geçildi. Sabit Kemal Bayıldıran Ahmet Ada’nın poetik düzyazılarını, modern şiir anlayışını açımladı. Prof.Dr. Çetin Derdiyok ise Ahmet Ada’nın şiir dilini slayt eşliğinde dile getirdi.

Nevit Kodallı Konser Salonu’daki etkinliğe Ahmet Çakmak, Emine Alıcı, Mitat Çelik, Dîlber Hêma ile İbrahim Doğan’ın Ahmet Ada’nın şiirlerini seslendirmeleriyle devam edildi. Dîlber Hêma’nın bu etkinlik için Kürtçe’ye çevirip okuduğu Gülün Tekrarı şiiri günün sürprizi oldu. Şiirin Türkçe’si de okundu. Şair,
şiirlerinin başka dillere çevrilmesini, şiirin dil hapsinden kurtulması olarak değerlendirdi. Türkçe’nin zenginliğinin başka dillerde de görülmesini arzu ettiğini belirtti.

Kapanış konuşmasında da Ahmet Ada Türkçe yazılan şiirin başka dillerde de okunabilmesi için çeviri etkinliğinin zorunluluğuna değindi.
Çeviri etkinliğinin bazen çok başarılı örneklerinin olduğunu belirten şair, Cevat Çapan’ın Ritsos çevirilerine işaret etti.

Mersin’deki Dünya Şiir Günü kutlamaları, Ahmet Ada’ya, şair-yazar Celâl Soycan
tarafından Mersin Şiir Çevresi adına bir plaket sunumuyla devam edildi. Kısa konuşmasında Celâl Soycan, Ahmet Ada’nın şiirinin Mersin’e yerleştikten sonra değiştiğini, dilsel bir kırılma yaşadığını vurguladı. Kendisini tanımaktan mutluluk duyduğunu belirtti.

Böylece, Mersin’de, 21 Mart 2009 Dünya Şiir Günü ilk kez farklı bir biçimde kutlandı.

Miro

21 Mart 2009 Dünya Şiir Günü Bildirisi

“GÖRÜNDÜ GÖĞÜN FAYTONU”

Ahmet ADA

Modern şiir denilince Dil’i konuşmak gerektiğini biliyoruz. Modern şiirin ayırt edilen özelliği dilidir. Modern şiir, konuşma dilinin içinden oluşturulur, yazılır. Bu farklılaşmada yazınsal imge önemli görev üstlenir. Birkaç dize ile örnekleyelim:

Esmer ayakları çıplak bir yağmur

(Nâzım Hikmet)

Şarkılar bilirim çığ tutmuş

(Ahmed Arif)

fatihte yoksul bir gramofon çalıyor

(Attilâ İlhan)

Bu dizeler konuşma diline dayanarak ondan kopan şiir diline örnektir. Tek başlarına anlam ürettikleri gibi asıl işlevleri şiirin yapısı içindedir. Demek oluyor ki şiir sözcüklerle sessel ve anlamsal olarak örgütlenmiş bir yapıdır.Elbette, şairin arkasında şiir antolojisi vardır. Onu şiir yazmaya iten şiir ortamı ve başka şairler vardır. Ama, şairin temel malzemesi yaşantısı, deneyimleridir. Yaşantı, bilinç, dünya görüşü, imgelem; bu kavramların içeriği bir kanalda birleşerek dilin imgelerine dönüşür. Konuşma dilinden farklı bir dil oluşur ki, nesnel gerçekliği yeniden üreten özelliğe sahiptir. Düşler, gerçeklikler, üstgerçeklikler, bellek, renkler, kokular, çocukluk evreni dilin yeniden ürettiği şeylerdir. Her biri estetiksel nesneye dönüşürler. Sessel ve anlamsal olarak uyum içinde olan estetiksel bir yapıya…Demek ki çağdaş şiirin alt yapısında dışsal ve içsel dünya vardır.İnsanın varoluş sorunu, ben’in içinden ya da başkasının ben’i içinden dile getirilir. Başkası (öteki) ben’in kendisidir.

* * *

Şiir, elbette sözcüklerle yazılır. Bellek kuyusundan çıkarılan saf, masum çocukluk şiirin kaynağıdır. Belki, gündelik hayatın şiddeti, baskısı, şairi bellek kuyusuna, çocukluğa yöneltir. Modern şiir, elbette, şiire katılan sözcüklerin yarattığı imgenin okurun zihninde uyandırdığı çağrışımlarla çoğalır. Okuru şiire girmeyen sözcüklere de götürür. Sözcükleri seçerek ve birleştirerek şiire katan şair, toplumsal ilişkilerin merkezindedir. Seçtiği ve sonra da birleştirdiği sözcükler, şairin dünya görüşünün anlatımı olurlar. Anlamın oluşması imgenin gücüne bağlıdır. İmge güçlüyse, bu demektir ki, ortak zihinde bir bağlılaşığı vardır. Rilke, “dizeler duyguların değil, yaşanmış deneylerin sonucudur’” diyordu. Doğru, çünkü her dizenin alt yapısında yaşantı vardır. Dizeler yaşantı deneyimlerinin ürünüdür. Dünya şiir gününde, şiirin gelip dayandığı şeyler, ‘arılık, duruluk, sadelik’ olmalıdır. Yalınlığın derinliği…

21 Mart Dünya Şiir Günü
Mersin Etkinliği


Nevit Kodallı Konser Salonu
(16.00-18.00 Saatleri arası)

Ahmet Ada’nın yazmış olduğu Şiir Günü bildirisi
Sunan: Ahmet Çakmak

Söyleşi (Belgesel film)
Celal Soycan - Ahmet Ada

Çağdaş şiir odağında Ahmet Ada (Panel)
Yöneten: Mehmet Hameş
Konuşmacılar: Sabit Kemal Bayıldıran- Prof.Dr. Çetin Derdiyok

Ahmet Ada şiirleri
Okuyanlar: Emine Alıcı- Mithat Çelik- Dîlber Hêma- İbrahim Doğan

Şiirimize 41 yıllık katkısı için Ahmet Ada ‘ya plaket ve teşekkür
Sunan: Mersin Şiir Çevresi

Ahmet Ada’nın konuşması ve kapanış


------------***---------------

İçel Sanat Kulübü Lokali
(18.30-23.00 Saatleri arası)

Çeviri şiiri üzerine yemekli söyleşi
Konuklar: Hüseyin Ferhad- Doç.Dr. Bedri Aydoğan- Selim Temo


Düzenleyen: TÜRKİYE PEN

Not: İlçelerden ve Adana’dan gelecek olan dinleyiciler Mehmet Hameş’le
gerektiğinde iletişim kurabilirler. E posta: asi_imge@hotmail.com Tel: 05389277102

Yaz İçin Prelüdler

AHMET ADA


YAZ İÇİN PRELÜDLER IV


rüzgârı kovalıyor üç beş köpek
(rüzgârı kovalamak da neyin nesi?)

ay düşüyor kuyuya Kevser
mutsuzluğun kulağı kuyuda Kevser

bana büyük suları kollamak düşüyor
öteki yüzyılda kalıyor geyik sesleri

sese dönüyor büyük sular, birdenbire
gümüş sese, denizin yabanıl uykusuna

yürek yıkık, dönüp bakıyorum
akşamı kovalıyor eski sokağın taşları

bir adımla geçiliyor Kevser
varlıktan yokluğa, su tükeniyor

aylandızı, barajı, tuz gölünü
yanıma çekiyorum, susuyorum

kaknus dolanıyor başımın üstünde,
iri yalnızlıkları geçiriyorum ipe

küller başıma kanatlar başıma


YAZ İÇİN PRELÜDLER VII


bir martı birdenbire denize dalıyor
bir bulut rüzgârı dağıtıyor
türküsünü söylüyor ot
aynı anda

akşam ayaklarını sürüyerek gidiyor
(görüp de gördüğünü diyen yok)

on sekizinde bir kızın
yüzünde göçüp gidiyor akşam
kıyıdan uzaklaştığında
geride boşluğu kalıyor

deniz olduğu yerde duruyor
yolunu buluyor tin
savrulmuş tırpan
saf yağmur

çözemediğim yalınlık
aynı yerde duruyor

Mor Taka, Bahar 2009, Sayı: 12

Şiir Tekniği ve Estetik

Şiir Tekniği ve Estetik

Ahmet Ada

Şiirde tekniği kurcalamaya başlarken ilk akla gelen soru hangi şiirin tekniğidir? Klasik şiir ile modern şiirin örgütleniş teknikleri çok farklıdır. Klasik şiirde ölçü, uyak, belli biçimsellikler (Sone, Gazel gibi), ses ve ritim öne çıkarken, modern şiir farklı teknik özelliklerle örgütlenir ve bir ‘yapı’ kurar. Dilsel bağdaştırmalar, şiiri dikey ve yatay .olarak kurmalar, tamlamalar, dilsel sapmalar, uzak çağrışımlar, imge, sözcüğün bir ses, bir kavram olarak değeri, sözcüğün seslerinin (ünlülerin, ünsüzlerin) bir eşgüdüm içinde olması, dizenin yitmesi ya da bütün yapıya yayılması (artlama tekniği) modern şiirin yapıya giden olmazsa olmazlarıdır.
Şiirde tekniği şöyle tanımlayabiliriz: Şiiri şiir yapan öğelerin tümü. Şiiri şiir yapan öğelerin ‘şiir olma’ sürecinde uygulama ya da uygulayım. Şiirin sanatkârlığı, oluşturulması yöntemi. Modern şiir gerçekliklerin ve üstgerçekliklerin verileriyle, şiire ait öğelerin (sözcük, sözcük ilintileri, ritim, anlam vb.) eşgüdüm içinde şiirsel yapıya yönelmesi teknik bir işlemle açıklanamaz. Çünkü şiir bazen doğaçlama olarak kurulur. Dilin ses ve anlam boyutu bazen doğaçlama olarak eşgüdüm içine girebilir. Bazen de şiir, şiirin malzemeleri bir araya getirilerek ve önceden tasarlanarak yazılır ya da yapılır. Öyle veya böyle, şiirde teknik yine şiirin kendinden çıkar.
‘Şiirin bilgisi’, ‘şiir yetisi’ elbette şiirin tekniğiyle ilişkilidir ve şiirin oluşumunda etkindirler. ‘Bir Şiirin Oluşumu’ başlıklı yazısında Stephen Spender şunları söylüyor: “Belki de belleğin şiir yetisinin ta kendisi olduğunu söylemek yanlış olmaz; çünkü imgelem belleğin çalışmasından başka bir şey değildir. Daha önceden bilmediğimiz hiçbir şeyi imgeleyemeyiz. İmgelem gücümüz, bir zamanlar yaşadığımız bir şeyi anımsama ve başka bir duruma uygulayabilme yetisidir. Bu yüzden, en büyük şairler, bellekleri en güçlü yaşantılarından, kendi benlikleri dışındaki en ince insan ve nesne gözlemlerine dek uzanabilecek ölçüde gelişmiş olan kişilerdir.” Şiir bilgisi, daha önce şiire ait edindiğimiz bilgidir. Şiir yetisi, şiir yazmaya yatkın olup olmadığımızın göstergesi, ölçütüdür. Bütün bunlar, belleğin çalışması sonucu daha önceden deneyimlediğimiz verileri yaratıcı imgelemden geçirerek sözcüklere, sözcük ilintilerine ve bağdaştırmalarına dökülmesine, şiirin teknik bilgiyle yazılmasına yol açar. İmgenin, ritmin, benzetmenin, değişmecenin, eğretilemenin, tevriyenin bilgisi, şiir oluşturma sürecinde donmuş bilgiler olmaktan çıkıp sürece katılırlar, şiirin kurucu öğeleri olurlar.
Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın birkaç sözcük verilirse şiir üretebilmesi yalnızca yeteneğiin işi değildir. Geleneksel şiir modern şiir algılarının bir teknik yordama dönüşmesi de şiir üretebilmesinin nedenlerindendir. Ölçülü (aruz, hece), uyaklı şiirden, serbest şiirin olanaklarına açılan Dağlarca şiirin ses kıvraklığına bu teknik birikimle ulaşmıştır. Behçet Necatigil, “Şiirde biçim, gerekli parçaların yerli yerine konmasıdır” der. Yerinde kullanılan sözcükler, anlatımın biçimini, sesi düzenler. Yalnızca ses olgusu ile yetinilmez, sözcüklerin yerli yerinde kullanılmasıyla içeriğin biçimi de düzenlenmiş olur. Böylece anlamların dünyası oluşur. Ses ve anlam birimleri şiiri şiir yapan iki öğedir. Bu yapımda teknik beceri ne kadardır? Bilinemez.
Şiirin atölyesi içinde tekniğin yeri önemlidir. Mehmet Rifat Gösterge Avcıları’nda Necatigil için şunları yazıyor: “Behçet Necatigil şiirin atölyesini son derece önemseyen bir şair. Şiire yönelik hemen her gözlem ve saptamasında, bir şiir çalışmasının süreçlerini, düzenini vurguluyor. Behçet Necatigil, bir bakıma kendi şiirine bakarak , genel olarak şiirini şiir yapan özellikleri okuyor, bunları okuruna da yansıtıyor. Sürekli olarak bir düzenleme, yapı kurma, dokuma, birimler arası ilişkiler kurma, anlam çokluğu yaratma, vb’nden söz ediyor.” Behçet Necatigil’in Bile/Yazdı adlı poetik denemeleri, modern şiirin teknik bilgisi ile ‘şiir eğitimini’ içeren yazılardan oluşur.
Öte yandan, şiiri anlamlı kılan bağlamıdır. En geniş anlamıyla bağlam (İng. Context) şiir tümcelerinde anlamın bir bağlam içinde belirmesidir. İmge ve eğretilemeleri, tarihsel, toplumsal, hatta günübirlik bir olguya, nesneye gönderen şiir, bir bağlama gönderen şiirdir ve anlamlıdır.
Şairin bilinçli olarak Türkçe köklerine yapım ekleri getirerek türettiği sözcükler, sözcüksel ve dilbilgisel sapmalar şiiri zenginleştiren, çok katmanlı anlam öbekleri oluşturan teknik girdilerdir. Bazen de dilin sözdiziminde gerçekleştirilen değişiklikler yol açar zenginleşmeye.. Bu da şiir dilinin olanaklar gömüsü olduğunu gösterir.
Türkiye’de modern şiirin kullanmadığı bazı olanakları, roman ve öykünün kullanması anlatımı zenginleştiriyor. Oysa şiirimiz yeni anlatım biçimlerini yeğlemeyen şairlerin elinde tıknefes kalıyor. 2000’lerde yazılan şiirin köktenci atılımlardan yoksunluğu şairlerin anlatım biçimlerine ve tekniklere çekinceli davranmalarıyla ilgilidir. Oysa şair, şiir dilini ‘iç monolog’, ‘bilinçakışı’ gibi tekniklere başvurarak anlatımı güçlendirebilir. Şiiri yazınsal yeniliklere açılabilir. Çünkü yaratıcı imgelem yaşantı içeriğiyle beslendiği kadar, gerçekliklerle, üstgerçekliklerle, hayallerle ve düşlerle de beslenir. Böylece şiirsel yapı derinlik ve çok katmanlılık kazanır. Zaman ve mekân kaymalarını devreye sokan bir teknik, şaire tarihsel karşılaştırmalar olanağı sağlar. Ama bizde (Batıda da) lirik şiir ‘Ben’ üzerine kurulduğu için, daha çok bireyin kıyı bucak keşfine yol açmıştır.
Burada Nâzım Hikmet’in modern şiirin tekniğine katkılarını anmalıyım: Erken şair sezgisiyle olsa gerek, Anadolu ve Rusya’da gördüklerini, aruz ve hecenin anlatım olanaklarıyla veremeyeceği düşüncesi, onu başka türlü anlatım biçimlerine yöneltir. Açların Gözbebekleri’nden Saman Sarısı’na dek geçen zaman içinde, teknik olarak değişik şiirlere imza atan Nâzım Hikmet, aynı zamanda modern şiirin de öncüsü olur. Teknik olarak sesçil şiirden, fütüristlerden yararlanan Nâzım Hikmet bu arayışlarını ölümüne dek sürdürür. Öyle ki, basım tekniklerinden de avant-garde denemelerden de yararlanır.

* * *

Estetik : Duyusal faaliyetlerimizin güzelle ilgili kısmını inceleyen sanat ve güzellik felsefesi. Şiir estetiği, yapının, kurgunun, ses ve anlamın bir orkestrasyon içinde bulunması; bundan haz alması hâli. Modern şiiri bütün öğeleriyle bir bütün olarak düşündüğümüzde, ‘yapı’ bütünlüğüne ya da yetkinliğine estetik denir, şiir estetiği. Estetik kavramı geniştir, güzellik bilimi olarak algılanır. Sanatın her alanında estetik değerden söz edilebilir. Şiir estetiği, şair-şiir-okur üçgeninde belirlenir; o da güzellik kavramının farklı algılanışıyla değişir. Şairin-okurun güzellik donanımıyla ilgilidir.
Şiir için çok şey söylenmiştir : Onun simgeler, ritimli söz ve seslerden oluştuğu, sözcüklerin sözcüklerle dikey ve yatay olarak örgütlendiği, yüzey ve derin yapının eşgüdümü ile iletişim bildirişim işlevinin gerçekleştiği estetik bir yapıdır, denilebilir. Estetik, şiir için bir ulam değil, başlı başına şiirin amacıdır. Estetiksel olmayan, kusurlu olan şiir de olabilir. Bir söz sanatı olan şiir, yetkin bir ‘yapı’ içinde ‘iyi şiir’ olabilir. Sıkı şiir kusursuz yapısı olan şiirdir. Dolayısıyla estetiksel olarak örgütlenmiş bir ‘yapı’ sanatıdır şiir.
Estetik değer ya da duygu, alımlayıcının şiir beğenisine göre değişir. Şair, yaptığı işi iyi yapmalı, şiiri en yüksek estetiksel değer olarak örgütleyebilmelidir. Hem kendi döneminin kanonunu, hem de gelecek dönemlerin kanonunu oluşturabilmelidir.
‘Estetik (Sanat Felsefesi)’ başlıklı yazısında Mustafa Ergün, temel değeri güzellik olan estetiği felsefi açıdan incelerken Kant’ın, Shiller’in, Wittengenstein’ın estetik kavramına “yüce, trajik, komik, zarif, ilginç, çocuksu (naif), soylu, çekici ve hatta çirkinli(ği) bile” estetiğin alanı içinde değerlendirdiklerini belirtir. Modern şiir bağlamında da estetik şiirin temel kavramıdır. Kimi zaman şiirin yetkinliğinde görülür, kimi zamansa sezilir bir olgudur. Fenomenolojik yaklaşımlar estetiği nesnede, bizim konumuz bakımından şiirde de şiirin kendinde görür estetiği.
Hegel’den beri “sanat güzelliği” doğanın güzelliğinden farklı ve daha güzeldir. Şiir, insanî etkinliğin damıtılmış, fazlalıkları arındırılmış söz sanatıdır. Şairin tinselliği şiirin bütününden okunur. Yazınsal sanatlarla donatılmış şiir, aynı zamanda, şairin tinselliğinin yaratıcılığıyla oluşur. Şairin ufku, hayal gücü şiirinden okunabilir. Hiç kuşkusuz, şairin biçemi şairin ufkunu ve hayal gücünü ortaya koyar. Mustafa Ergün’e başvuralım: “Sanat, insanın iç dünyasının eseridir ve büyük ölçüde bireyseldir. Ama bütün diğer insanların iç dünyasına da hitap ettiği için kısa sürede toplumsallaşmaktadır.” Mustafa Ergün’ün sanat için söyledikleri şiir içinde geçerlidir.
Bir şiirin güzel bulunması estetiksel bir yargıdır. Kötü bulunması da estetiksel bir yargıdır. Bu yargılar nasıl ortaya çıkar? “O insanların duyarlık, zihin ve hayal güçlerinin özgür ve uyumlu bir oyunu içinde ortaya çıkar.” O insanların, okurun diyelim, o şiirden haz almaları ya da almamalarıyla ilgilidir. Haz alıp almama da bütünüyle bireyseldir; beğeniye bağlıdır.
Şiirin estetiği derken değişen bir şeyden söz etmiş olurum. Estetiğin temel kavramının güzellik olduğunu söylemek bile fazla. Güzellik kavramı da her çağda, her yüzyılda farklı farklıdır. İnsanın kültürel donanımına göre değişir. Örneğin, Garip şiirinin beğenisiyle yetişmiş bir okur, İkinci Yeni şiirini estetiksel bulmayabilir. İnsandan insana değişir güzellik değeri. Şair için güzelliğin kaynağı dış dünya değil, kendi iç dünyasıdır. Orada dış dünya değişime uğramıştır. İşin içine hayalleri, düşleri katılmış, estetik nesne (şiir) hâline dönüşmüştür. Mustafa Ergün’ü izleyerek söyleyelim: “ Ancak güzellik üretim ilişkileri içinde oluşan toplumsal bir değerdir.” Üretici güçler ile üretici olmayan güçlerin güzellik anlayışı farklıdır. Güzelliğin kendi içindeki düzenliliğini uyum (harmoni) sağlar. Şiir için bütün öğelerinin uyumlu birliği esastır.
Şiir bana göre elbette güzelliktir; güzel olan da şairin özgürlüğüdür.

Mor Taka, Bahar 2009, Sayı: 12

Mart 2009 Pazar

25 Şubat 2009 Çarşamba

21 Mart 2009 Dünya Şiir Günü Bildirisi

“GÖRÜNDÜ GÖĞÜN FAYTONU”

Ahmet ADA

Modern şiir denilince Dil’i konuşmak gerektiğini biliyoruz. Modern şiirin ayırt edilen özelliği dilidir. Modern şiir, konuşma dilinin içinden oluşturulur, yazılır. Bu farklılaşmada yazınsal imge önemli görev üstlenir. Birkaç dize ile örnekleyelim:

Esmer ayakları çıplak bir yağmur
(Nâzım Hikmet)

Şarkılar bilirim çığ tutmuş
(Ahmed Arif)

fatihte yoksul bir gramofon çalıyor
(Attilâ İlhan)

Bu dizeler konuşma diline dayanarak ondan kopan şiir diline örnektir. Tek başlarına anlam ürettikleri gibi asıl işlevleri şiirin yapısı içindedir. Demek oluyor ki şiir sözcüklerle sessel ve anlamsal olarak örgütlenmiş bir yapıdır.
Elbette, şairin arkasında şiir antolojisi vardır. Onu şiir yazmaya iten şiir ortamı ve başka şairler vardır. Ama, şairin temel malzemesi yaşantısı, deneyimleridir. Yaşantı, bilinç, dünya görüşü, imgelem; bu kavramların içeriği bir kanalda birleşerek dilin imgelerine dönüşür. Konuşma dilinden farklı bir dil oluşur ki, nesnel gerçekliği yeniden üreten özelliği sahiptir. Düşler, gerçeklikler, üstgerçeklikler, bellek, renkler, kokular, çocukluk evreni dilin yeniden ürettiği şeylerdir. Her biri estetiksel nesneye dönüşürler. Sessel ve anlamsal olarak uyum içinde olan estetiksel bir yapıya…Demek ki çağdaş şiirin alt yapısında dışsal ve içsel dünya vardır.
İnsanın varoluş sorunu, ben’in içinden ya da başkasının ben’i içinden dile getirilir. Başkası (öteki) ben’in kendisidir.

* * *

Şiir, elbette sözcüklerle yazılır. Bellek kuyusundan çıkarılan saf, masum çocukluk şiirin kaynağıdır. Belki, gündelik hayatın şiddeti, baskısı, şairi bellek kuyusuna, çocukluğa yöneltir. Modern şiir, elbette, şiire katılan sözcüklerin yarattığı imgenin okurun zihninde uyandırdığı çağrışımlarla çoğalır. Okuru şiire girmeyen sözcüklere de götürür. Sözcükleri seçerek ve birleştirerek şiire katan şair, toplumsal ilişkilerin merkezindedir. Seçtiği ve sonra da birleştirdiği sözcükler, şairin dünya görüşünün anlatımı olurlar. Anlamın oluşması imgenin gücüne bağlıdır. İmge güçlüyse, bu demektir ki, ortak zihinde bir bağlılaşığı vardır. Rilke, “dizeler duyguların değil, yaşanmış deneylerin sonucudur’” diyordu. Doğru, çünkü her dizenin alt yapısında yaşantı vardır. Dizeler yaşantı deneyimlerinin ürünüdür. Dünya şiir gününde, şiirin gelip dayandığı şeyler, ‘arılık, duruluk, sadelik’ olmalıdır. Yalınlığın derinliği…

modigliani